De overheid is al een tijdje bezig om zichzelf opnieuw uit te vinden. Aan de slag met burgerparticipatie, overheidsparticipatie, democratische vernieuwing en natuurlijk de transformatie in het sociaal domein. Maar waar gaat het nu eigenlijk echt om? Hoe komen we tot een nieuwe balans waarin overheid en inwoners weer echt gaan samenwerken, en niet elk in hun eigen parallelle wereld of zelfs recht tegenover elkaar staand?
Gezamenlijk belang of doel
Een van de belangrijkste factoren om te komen tot succesvolle samenwerking, is het expliciet definiëren van een gezamenlijk belang of doel. Te vaak werken overheid en inwoners op parallelle sporen aan verschillende belangen, of ervaren elkaar zelfs als tegenstander. Niet zo raar ook, als je naar een bewonersbijeenkomst komt om mee te praten en het plan blijkt al vast te liggen. Of als je een open contact aangaat als ambtenaar, dat acuut wordt misbruikt door een belanghebbende. Als een gezamenlijk maatschappelijk resultaat in het belang van de gemeenschap voorop staat, is een eerste basis gelegd voor samenwerking tussen overheid en inwoners. Hoe je daar komt? Door transparant te zijn over je beweegredenen: wat vind je echt belangrijk en waarom? En als een plan al wel in hoofdlijnen vastligt en je wil slechts op onderdelen nog feedback, communiceer dan ook transparant over de beslisruimte.
Dit is wat mij betreft een van de grootste missers op participatiegebied: de overheid biedt inwoners de kans om mee te praten, maar doet vervolgens niets met de uitkomsten. Doordat de focus en beslisruimte niet (voldoende) duidelijk is, komt er input die niet gemakkelijk verwerkt of meegenomen kan worden. Door transparant te zijn over focus en beslisruimte en een gezamenlijk doel te definiëren, kun je komen tot echt constructieve dialogen tussen overheid en inwoners met waardevolle uitkomsten.
Gezamenlijke taal
Vaak ook begrijpen inwoners en overheid elkaar simpelweg verkeerd. Er wordt gestrooid met ambtelijk of juridisch jargon, er zijn verschillen in communicatiestijl (direct/indirect, schriftelijk of face to face) of het lukt inwoners niet hun plannen of wensen helder voor het voetlicht te krijgen. Ik heb intellectuele bewoners meegemaakt die soms nog ingewikkelder communiceerden dan de gemeente, of dorpsraden en belangengroepen die zo intens met de gemeente bezig zijn dat ze de verbinding met hun achterban verloren. Ook sommige ambtenaren kunnen er wat van. Het feit dat inwoners niet soms begrijpen wat ze zeggen, zien ambtenaren dan als “bewijs” dat inwoners niet werkelijk kunnen bijdragen, en het al helemaal niet beter kunnen weten dat zij. Bekijk het bijgaande ludieke filmpje maar eens, een karikatuur maar met een weerspiegeling van een houding die we nog steeds aantreffen bij sommige gemeenten.
Het is een kunst om helder en inclusief te organiseren en communiceren, op een manier die het voor alle betrokkenen en belangstellenden mogelijk maakt om mee te doen.
Gezamenlijke verantwoordelijkheid
Een opener houding van de overheid en transparanter en in een eerder stadium delen van informatie, vraagt ook om open en verantwoordelijke inwoners. Het is niet voor niets dat de overheid terughoudend is geworden met het delen van informatie. Niet zelden gingen de usual suspects met de grote belangen aan de haal met (te) vroeg verstrekte informatie. Van de kant van de overheid vraagt het om loslaten en vertrouwen geven. Geef inzicht in wat je doet en waarom, wees open in wat niet kan en denk dan ook mee over alternatieven. Een beweging die ik vaak zie, is het mijden van persoonlijk contact als er nee gezegd moet gaan worden. Schriftelijk of zo kort mogelijk afdoen, terwijl dat juist het moment is om uit te leggen en mee te denken! Juist in een situatie waarin je nee moet verkopen, kun je werken aan een constructieve relatie met inwoners.
Kortom: samenwerken schept een verantwoordelijkheid. Als je als ambtenaar een constructieve relatie wil met inwoners, investeer je in persoonlijk contact. Als je als inwoner een open overheid wil, vraagt dat ook iets van jou. Op het moment dat jij informatie krijgt, bepaal jij mede waar de reis naartoe gaat. Lukt het jou om dat te doen vanuit het oogpunt van algemeen belang?
Een volgende keer
In een volgend blog zal ik nader ingaan op samenwerking tussen raadsleden, bestuurders en inwoners en de niet te onderschatten rol van politieke dynamiek op de samenwerking tussen overheid en inwoners.