Het mooie van mijn vak als sparringpartner en organisatiekundige is dat ik me steeds weer opnieuw mag verwonderen. Hoe een bedrijf in elkaar steekt, waarom mensen doen wat ze doen. Maar het allermooiste vind ik om te ontdekken hoe systemen elkaar in stand houden en hoe wij, mensen, daar steeds weer opnieuw een bijdrage aan leveren.
We blijven in rondjes lopen, we mopperen ook wel eens over hoe de zaken gaan, maar toch blijven we het systeem waarin we zitten voeden met onze kennis over en uit het verleden. Vaak omdat we zelf niet zien hoe het systeem in elkaar zit, omdat we er al zo lang in meedraaien.
Nieuwe vragen
Een voorbeeld van zo'n systeem is een organisatie. Een nieuwe medewerker wordt zo snel mogelijk in dit systeem geïntroduceerd en geïntegreerd. "Voor deze aanvraag die formulieren, lunchen doen we daar, gesprekken voeren doen we zus en projecten stellen we zo op". Jammer eigenlijk, want zo'n nieuwe medewerker is een bron van informatie. Zo'n nieuwe medewerker kan zich namelijk nog verwonderen over hoe de dingen gaan in jouw organisatie. "Waarom doen jullie dit zo?"
Nieuwe medewerkers brengen vragen de organisatie binnen die je zelf niet meer kunt stellen. Nieuwe vragen die uw organisatie kunnen verbeteren. Datzelfde geldt natuurlijk ook voor nieuwe klanten, inhuur, externen, onafhankelijke adviesraden en andere filosofen. Verandering komt in principe altijd van buitenaf. En, zoals Einstein eens heeft gezegd, "problemen kunnen nooit worden opgelost met dezelfde geest die ze creërt".
Voorspelbaar = betrouwbaar
Een ander mooi voorbeeld van verwondering gaat over het systeem waarin beursbedrijven gevangen zitten. Bij een op de beurs genoteerd bedrijf draait alles om voorspelbaarheid. Want met voorspelbare uitkomsten ben je betrouwbaar, is het adagium. Dus als Philips met een winst komt die ver boven of onder de prognoses ligt, is het bedrijf niet betrouwbaar en daalt de koers van de aandelen van Philips.
Gelukkig kennen de beursgenoteerde bedrijven allerlei methoden en middelen om de afgegeven prognoses te laten uitkomen. Interne targets worden vaak maandelijks gemonitord en bijgesteld indien mogelijk. Elke projectleider, leidinggevende, medewerker kent de targets. Je mag niet onder, maar je mag zeker ook niet boven deze targets uitkomen, want dan breng je de voorspelbaarheid van het bedrijf in gevaar.
Medewerkers die al langer bij zo'n bedrijf werken kennen onderhand het klappen van de zweep. Aan het einde van de maand nog even een spurtje om de targets te halen en vooral geen nieuwe initiatieven ontplooien die extra geld opleveren. Toch? De kunstmatige betrouwbaarheid van het beurssysteem wordt in stand gehouden door de heersende norm van datzelfde systeem; voorspelbaarheid.
Mijn kind is onhandelbaar
En zo zijn er meer voorbeelden. Laatst nog op televisie een programma over gezinnen met onhandelbare kinderen. Uiteindelijk zat het gezin zo gevangen in hun eigen systeem dat ze zonder hulp van buiten er niet uit kunnen komen. En vaak ook was het kind niet het probleem, maar de oude ingesleten denkwijze en het daarop gebaseerde gedrag van de ouders.
Patiënten, productie of ...?
Of het denken in productie bij een ziekenhuis. Bijna alle ziekenhuizen hebben nu te maken met een stabilisatie of krimp van de productie, terwijl ze de afgelopen jaren groei gewend zijn. Eerste reacties: bezuinigen, ontslaan, afstoten. Maar waarom blijven denken in termen van productie?
Hoog salaris en goede werknemers
Nog een voorbeeld van systeemhandhaving dat ik regelmatig hoor en lees is: "Ja maar, als wij ze dit salaris niet betalen dan gaan ze ergens anders werken". Ja maar, als je deze hoge absurde salarissen blijft betalen houd je het systeem, waarin je duidelijk niet wilt zitten, in stand. Of niet?
Ken Uzelf
Als je werkelijk uit een systeem wilt stappen, moet je leren de werkelijkheid te zien, hoe onaangenaam die ook kan zijn. Moet je, zoals Otto Scharmer het zegt, voorbij de 'blinde vlek' durven gaan. Dat begint met bewust kiezen om 'the ugly truth' onder ogen te komen. Op dat moment krijg je nieuwe krachten om ermee om te gaan. En ja, soms heb je andere ogen nodig om die werkelijkheid te helpen zien. Een goede leider kan zich nog verwonderen... of huurt die verwondering in ;-)
) erg bezighoud is: Wat maakt nou dat de beweging uit die systemen uitblijft?