Want na het zuur komt het zoet!
“Innovatie kan niet zonder vallen en opstaan. Dit vraagt niet alleen weerbaarheid bij de innovators, maar ook bij het management. Ruimte voor fouten maken, voor verlies van geld en tijd. Autonome ruimte om te experimenteren met nieuwe, en ook ongebruikelijke manieren van doen. Zowel in de producten en diensten, als in hoe we ons organiseren.”
Dit is een passage uit mijn boek ‘De verfrissende smaak van zure appels’. Een pleidooi voor pijnmanagement als voorwaarde voor succesvol leiderschap. Naast besluitvorming en veranderkracht is het innovatievermogen een belangrijke organisatiekwaliteit om de pijn anders te gaan managen. Want als er geen ruimte is voor innoveren, ontwikkelen en leren dan vallen we stil. En kunnen we niet de oplossingen bieden die organisaties en de wereld nodig hebben. Daarom wil ik jou als lezer van ‘Lerende Leiders’ wat meer vertellen over het leren door vallen en opstaan. Over het leren van en door pijn.
Zalig zijn de onwetenden
In 1954 heeft Abraham Maslow vier fasen onderscheiden in het leren van nieuwe kennis, vaardigheden of competenties. In de eerste fase ben je onbewust onbekwaam. Dat wil zeggen dat je je niet bewust bent van een hiaat in kennis, niet bewust van het feit dat je iets niet beheerst. Je ziet, weet en merkt niet dat je gedrag niet effectief is in een bepaalde situatie.
Het begint dus met bewustwording. En eigenlijk is dat de eerste pijnlijke stap in het leren. Hoe heerlijk is het als je niet door hebt wat je niet kan, wat je niet weet, dat bord voor je kop, die blinde vlek. Totdat je er last van hebt. Totdat je goede mensen niet in je team kan houden, vanwege jouw managementstijl. Of wanneer door jouw communiceren iedereen een ander beeld heeft van de gemaakte afspraken. Of jouw overtuigingen een drempel zijn om succesvol te zijn in je doelen en ambitie. Je wordt dan bewust onbekwaam. Die zalige onwetendheid maakt ineens plaats voor de pijnlijke werkelijkheid. Je zou iets moeten kunnen of wilt het graag doen, maar je bent onbekwaam. En daar ben je je ook pijnlijk bewust van.
Pijnlijke bewustwording
Bewust worden van je eigen onbekwaamheid, van de mislukking van het falen, kan dus al pijnlijk zijn. En anders is het gevolg dat wel. Bij klanten merk ik dat het helpt om dit te benoemen: “Onprettig hè, te realiseren wat je niet kan, wat er nog te leren of te ontwikkelen is en hoe fijn was het toen je dit nog niet wist.” Meestal krijg ik een lachende reactie. Een combinatie van het fijne gevoel door de erkenning van de blinde vlek in combinatie met het ongemak dat er is ontstaan.
Ook een gevoel van ongemak maakt ons vaak aan het lachen. En het kan behoorlijk ongemakkelijk voelen, wanneer je je realiseert dat je na de bewustwording niet meer terug kan naar onwetendheid. En de meeste mensen willen ook niet meer terug. Dit ongemak hebben we nodig om te leren. Als je niet weet dat je het moet leren, gaat het zeker niet gebeuren. Bewustwording is de eerste belangrijke leerpijn.
Experimenteren
De tweede pijn komt bij het vallen en opstaan op weg naar de nieuwe vaardigheid, aanpak of kennis. In de trainingswereld hoor je het woord ‘experiment’ veel. Dit woord heeft een heel ander effect op mensen dan ‘doen’. Misschien herinner je nog de tijd dat problemen geen problemen genoemd mochten worden, maar uitdagingen. Het woord ‘uitdaging’ werkt voor veel mensen, omdat ze zich gestimuleerd voelen. En dat gevoel beïnvloedt je gedrag.
Hetzelfde geldt voor ‘experimenteren’ versus ‘doen’. Bij doen beleven we - in het algemeen - een gevoel dat we resultaat en misschien zelfs succes gaan neerzetten. Dat betekent ook een kans en dus een risico op mislukken. En de pijn van dit mogelijk aankomend falen beïnvloedt het gedrag. Het zet er een rem op. Je stopt met proberen. Of je probeert wel, maar dan onder grote druk. Een beetje gezonde druk of stress werkt prestatieverhogend. Maar wanneer het teveel is en je niet mag falen, werkt het juist omgekeerd. Dat is de reden waarom professionele voetballers op het cruciale moment die belangrijke penalty missen.
Falen is resultaten behalen
Juist in het mogen falen zit de kans op leren en daarmee ook de kans op innoveren. Het woord experiment (of uitproberen) roept de mogelijkheid tot falen op. Dat is namelijk de lading die we geven aan dit woord. Je experimenteert zonder directe lijn of verwachting naar succes. Kom je daar wel, dan is het succesvol. Kom je er niet, dan is het geen verlies of onvervulde verwachtingen. Lees ter inspiratie over falen eens een interview uit de reeks ‘Het zalige falen’ op het platform van Eva Jinek.
Na heel veel proberen is innovatie het succes dat volgt. Het resultaat dat alleen kan komen als mensen de ruimte krijgen om fouten te maken en te falen. Innoveren, vallen, opstaan en weer doorgaan met leren en proberen. Maar fouten maken en falen doet pijn, niet zelden in de portemonnee. Toch is het nodig om hiermee om te kunnen gaan als je van je ‘fouten’ briljante mislukkingen wilt maken, zoals Paul Iske als CFO (Chief Failure Officer) het noemt. Kijk hier zijn minilezing over briljante mislukkingen.
Leren faciliteren vanuit leiderschap
De vier fasen van Maslow kunnen we vertalen naar vier fasen voor pijn bij het leren. In eerste instantie heb je niet door dat het er is. Daarna komt de pijn, voel je hem echt, omdat je jouw ‘tekortkoming’ of ‘fout’ ineens ziet. Wat dus net als bij leren een belangrijke stap is om de volgende fases te betreden: het effectief managen van de pijn. Eerst bewust en later automatisch.
Dit artikel is een eerste stap in de bewustwording van de rol van pijn in leren en innoveren. Je bent je nu bewust van de nuttige aanwezigheid van pijn. Nu kun je gaan experimenteren (of gewoon doen, als je je door die term niet laat afremmen) met het managen van de pijn om leren en innoveren te stimuleren. Ik geef je drie tips.
Tip 1: Organiseer intervisie
Een hele praktische tip die je kan (laten) opzetten in je team of organisatie. Of voor jezelf. Bij intervisie staat het leren van en met elkaar in een veilige omgeving centraal. Hierdoor ontstaat een open dialoog. En door de verdiepende aard van de intervisiewerkvormen ga je een situatie echt onderzoeken met elkaar, waarbij je fouten en succes beiden meeneemt.
Tip 2: Omarm ongemak
Een cultuurtip die het leerklimaat beïnvloedt. Realiseer je met elkaar - en spreek dit ook eens uit - dat leren helemaal niet altijd fijn is. Een natuurlijk ongemak hoort erbij wanneer we ons bewust worden van wat we nog te leren hebben. Bespreek dit ongemak en geef er erkenning voor. Zodat het niet wordt weggestopt of bedekt met een pleister.
Tip 3: Inspireer met je eigen zalige falen
Een tip in leiderschap. Vertoon voorbeeldgedrag. Vertel eens eerlijk over jouw eigen vallen en opstaan. Over je leiderschapsreis. Of over het ongemak dat je voelde toen je bewust werd van een ‘fout’ of een ontwikkelpunt. Misschien kan je zelfs laten zien welke onverwachte winst het heeft opgeleverd door je falen niet weg te moffelen. Wat jouw zure appel was en welk zoet het heeft gebracht.
Ik zou zeggen: probeer eens een van deze tips. En voor je het weet, heb je ze eigen gemaakt en manage je onbewust de leerpijn. Meer voorbeelden, handvatten en tips lees je in ‘De verfrissende smaak van zure appels’. Verwacht eind februari 2021 en nu al te reserveren op managementboek.nl.